Αλλαγές στην παιδεία

Το παρακάτω άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του Αντιπροέδρου του Συλλόγου κ. Μπελεκούκια.

Στο «ΒΗΜΑ» της 7ης Νοεμβρίου (βλέπε σχετικό άρθρο) διάβασα ότι αναμένονται νέες αλλαγές στα σχολεία. Θα επεκταθεί το υποχρεωτικό ωράριο στα Δημοτικά ως τις 3 το απόγευμα, στο Γυμνάσιο ως τις 4. (Θα τρέχουν αλαφιασμένες οι μανάδες στα διαλείμματα, με ταπεράκια στο χέρι, για να ταΐζουν τα λιμοκτονούντα βλαστάρια τους. Εκτός κι αν επανασυσταθεί ο θεσμός των μαθητικών συσσιτίων ή δοθεί σε κάποιο άπληστο όρνιο κάποιας μορφής catering, πράγμα μάλλον απίθανο σε περιόδους μνημονίου). Μιλώντας στην εφημερίδα στέλεχος του υπουργείου αποκαλύπτει τρεις μελετώμενες καινοτομίες. (Οι πιο «τσαλαπατημένες» και κουρασμένες λέξεις του ελληνικού λεξιλογίου, τω καιρώ ετούτω, είναι τα επίθετα καινός και νέος).

Πρώτη καινοτομία, όπως προείπαμε, η επέκταση του ωραρίου. Από το 2012 θα γενικευτεί, αφού δοκιμαστεί πιλοτικά σε 160 σχολεία. Το πρόγραμμα «θα γεμίσει» με δραστηριότητες, που μόνο στόχο θα έχουν να διασκεδάζουν τα παιδιά και να μην πλήττουν. Αυτό σημαίνει ότι τα συμπεράσματα από την ολίγων εβδομάδων λειτουργία των 800 ολοήμερων σχολείων είναι θετικά. Όμως στην προχθεσινή συζήτηση με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου μας μάθαμε ότι δεν έχει ζητηθεί ακόμα η γνώμη τους. Από ποιες πηγές άντλησαν οι υπεύθυνοι τα συμπεράσματά τους;

Δεύτερη καινοτομία: «Οι μαθητές θα κληθούν στο μέλλον να…αυτοαξιολογούνται, να διορθώνουν μόνοι τα γραπτά τους, και να αναζητούν την λύση σε εκείνα τα κεφάλαια που τους δυσκόλεψαν». Ερώτηση: το χαζοχαρούμενο ευφυολόγημα, η αυτοαξιολόγηση, τι σημαίνει; Ο δάσκαλος τι ρόλο θα παίζει;

Και πάλι το παιδί ως αντικείμενο δέους και λατρείας, ως προσκύνημα. Τέτοιες αξιολύπητες θεωρίες κατέστρεψαν τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Ρήμαξαν τα σχολεία από την αποθέωση του παιδιού, την καταστρεπτική λογική του «πρώτα ο μαθητής», με παράλληλη υποτίμηση του δασκάλου. Αυτή η φανταχτερή φράση «πρώτα ο μαθητής», εξουδετερώνει και κάθε αντίλογο. Τι θα πει πρώτα ο μαθητής; Κατεδαφίστηκε η σωστή ιεράρχηση των ρόλων, υποτάχθηκε ο δάσκαλος από φόβο, ραθυμία (και αμορφωσιά ενίοτε), στα ανώριμα «κέφια» των μαθητών και ιδού τα αποτελέσματα: μια γενιά γεμάτη μίσος για την πατρίδα που τους γέννησε, απελέκητη, απείθαρχη, πολέμια της πατρώας πίστης, χωρίς γλώσσα, έρμαιο των θηρίων, νοητών και φανερών. Βέβαια προεκλογικά ακούγαμε το σύνθημα «Πρώτα ο πολίτης» και μετεκλογικά είναι φανερό σε όλους ότι «την πληρώνει πρώτα ο πολίτης».

Θέλω να μοιραστώ ένα εξαίρετο κείμενο που εντόπισα στο βιβλίο «προς αγιογράφον Ευάγγελον Μαυρικάκην» του Φώτη Κόντογλου (σελ. 40). Είναι από τα ωραιότερα που διάβασα για τη σακατεμένη σήμερα σχέση δάσκαλου και μαθητή. «Σήμερα φαίνεται ότι ο δάσκαλος μετατρέπεται σε εκπαιδευτικό, που περισσότερο διεκδικεί παρά διακονεί, που μεταδίδει πληροφορίες στη νέα γενιά, αλλά δεν έχει πρόταση ζωής. Και ο μαθητής γίνεται εκπαιδευόμενος, ο οποίος δεν θέλει να ακούει, δεν μαθαίνει να ακούει, αλλά να έχει άποψη για όλα και να κρίνει. Η εκπαιδευτοποίηση του δασκάλου και η απώλεια της ιδέας της μαθητείας μπορούν να αποβούν μοιραίες για την παιδεία μας. Γιατί ο δάσκαλος δεν αρκεί να είναι ειδικός επιστήμονας της αγωγής και παράγοντας της εκπαίδευσης, δεν φτάνει να έχει ανθρωπιστική κουλτούρα, πρέπει να έχει και το ήθος του δασκάλου, την ελευθερία και τη σοφία, που δεν αποκτώνται με την καλύτερη οργάνωση της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών, αλλά είναι υπόθεση αληθινής μαθητείας, υπευθυνότητας και αυθυπέρβασης. Και γιατί η λέξη μαθητής κατονομάζει μια από τις σημαντικότερες διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, την αλήθεια της σχέσης, της άσκησης, της υπακοής, του σεβασμού, της αγάπης για την πνευματική κληρονομιά μας. Δάσκαλος και μαθητής είναι κατάκτηση που θα έπρεπε να προσέχουμε ως κόρην οφθαλμού.

Μαζί με τον δάσκαλο και τον μαθητή απειλείται σήμερα και η ίδια η έννοια της παιδείας ως ανθρωποποιίας, αφού, μέσα στη γενικότερη σύγχυση αξιών φαίνεται να κυριαρχεί ο χρησιμοθηρικός προσανατολισμός στον χώρο της εκπαίδευσης κα να απεμπολούνται αλήθειες ζωτικές για τον άνθρωπο και την ελευθερία του. Οι αλήθειες, που συγκλόνισαν τους Πατέρες και τους Μάρτυρες, τους αγωνιστές και τους ήρωες, που διέσωσαν το Γένος, δεν φαίνεται σήμερα να μας αγγίζουν. Χάνεται η αλήθεια ότι η Παιδεία αναφέρεται στην ικάνωση της νέας γενιάς να ανακαλύπτει νόημα ζωής και αξιολογικό προσανατολισμό μέσα από τη συνάντηση με τα πολύτιμα στοιχεία της παράδοσης, η οποία δεν είναι το δικαίωμα ψήφου των νεκρών, αλλά ανεξάντλητη πηγή νοηματοδότησης της ελευθερίας μας».

Παράδοση, θα συμπλήρωνα, είναι η ζωντανή φωνή των κεκοιμημένων. (Εκδόσεις «Αρμός», 1997). Ας προχωρήσουμε όμως στις τυμπανιαίας μορφής καινοτομίες. Τρίτη καινοτομία: Θα είναι το ότι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές θα αποκτήσουν πλήρη ελευθερία, στην αναζήτηση πρακτικών και νέων μεθόδων στην διδασκαλία των μαθημάτων τους». Προφανώς οι ιθύνοντες του Υπουργείου θα έχουν υπ’ όψιν την σπουδαιότητα του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Στην αρχαία πόλη οι τραγωδοί θεωρούνταν παιδαγωγοί του λαού. Το θέατρο ήταν σχολείο του λαού. Οι επιγραφές των χορηγικών τριπόδων που διασώθηκαν, γράφουν: «Σοφοκλής εδίδασκεν», «Αισχύλος εδίδασκεν». Αυτά που γίνονται στα σχολεία, εκτός λαμπρών εξαιρέσεων, είναι γελοίες απομιμήσεις τηλεοπτικών σκυβάλων.

Βεβαίως οι ημέτεροι επιστράτευσαν και ξένους επιστήμονες για να μας αλλάξουν τα φώτα. Κυρίαρχο ρόλο συμβούλου ανέλαβε η Φινλανδή κ.Λάιλα Μακίνεν, η οποία ακτινογραφεί το εκπαιδευτικό σύστημα. Βρέθηκε η λύση, λοιπόν, για το άταφο πτώμα της παιδείας. Θα μας σώσουν οι ξένοι και οι νέες μέθοδοι. Κι ας φωνάζουν δάσκαλοι και καθηγητές για το γκρεμοτσάκισμα στου κακού τη σκάλα. Ποιος τους δίνει σημασία; Αποφασίζουν οι προσκυνημένοι «κοτζαμπάσηδες», συνεργούντος του αδιάφορου λαού.

Θα κλείσω με μια χαριτωμένη διήγηση που καταγράφει ο αγωνιστής του ’21 Γ. Ψύλλας, στα «απομνημονεύματα του βίου» του (σελ. 286).

«Ένας Θεσσαλός προεστός, εντελώς αναλφάβητος, χρησιμοποιεί το δάσκαλο του χωριού και ως γραμματικό του. Επειδή όμως ο δάσκαλος δεν ήταν σε όλα υπάκουος, ο προεστός προτείνει στην γενική συνέλευση των κατοίκων την απόλυσή του. Γιατί; ρωτάει εκείνος εμβρόντητος. Γιατί δεν ξέρεις γράμματα. Και ποιος το λέει αυτό; Εγώ! Απαντά ο προεστός. Γράψε τη λέξη βόδι να δούμε αν ξέρεις. Ο δάσκαλος έγραψε σε ένα χαρτί βόδι. Τότε ο προεστός ζωγράφισε σ’ άλλο χαρτί ένα βόδι, το δείχνει στους χωριανούς - το ίδιο αναλφάβητους - και ρωτάει: Πέστε μου, ποιο χαρτί γράφει βόδι; Το δικό σου, απαντούν όλοι. Και έδιωξαν το δάσκαλο».

Αγαπητοί γονείς και δάσκαλοι,

το ζητούμενο είναι: Τι άνθρωπο θέλουμε να βγάλουμε από τα ελληνικά σχολεία μας. Το γερμανικό μοντέλο που φαίνεται ότι αντιγράφουμε, βρίσκεται σε ταραχώδη αναζήτηση ενός δρόμου, που στόχο έχει την τροφοδοσία της οικονομικής παραγωγής με νέους εργαζόμενους, ακόμα και εξειδικευμένους, για να διασώσουν τις συντάξεις και την απανθρωπιά μιας κατευθυνόμενης Οικονομίας. Στην Ελλάδα δίκαια προβληματίζεται κανείς όταν διαπιστώνει ότι επί σειρά ετών άσοφοι σοφοί κάθε προέλευσης επιχειρούν να εφαρμόσουν συνταγές πάνω στα ελληνόπουλα χωρίς στόχο. Ακόμα και αν δεν θεωρήσουμε, ότι πρόκειται για μια ακόμα ανθελληνική αντιμετώπιση της ουσίας της παιδείας μας, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι από τη δεκαετία του ‘80 περισσότερο καταστρέψαμε από όσο κτίσαμε.

Δεν είμαι αρμόδιος να εκφέρω γνώμη για το πιο τέλειο εκπαιδευτικό σύστημα. Θυμάμαι όμως ότι είχα δασκάλους. Με αγάπησαν. Μου έδωσαν στόχους. Μου έδειξαν αξίες. Δεν μου καταστρέψανε τη γλώσσα, την ιστορία, την πίστη, το όραμα, δεν μου έκλεψαν τη δυνατότητα να σκέπτομαι ελεύθερα. Αναπολώ σήμερα τα σχολικά μου χρόνια σαν την μοναδική δεξαμενή σοφίας, χαράς για γνώση, μάθηση και μόρφωση ελεύθερης προσωπικότητας. Εκείνο το σχολείο μου (δια)μόρφωσε μια ταυτότητα ώστε να μπορώ να αντικρίζω τον κόσμο και τις προκλήσεις του, "οικουμενικά", ανοιχτά, ελεύθερα.

Ευτύχησα να έχω δασκάλους που ένιωθαν το λειτούργημα να ιερουργούν στην ψυχή και την καρδιά μου, που δεν με είχαν πειραματόζωο στο ανατομικό κρεβάτι της αρρωστημένης σκέψης τους. Και τους ευγνωμονώ.

Θα παρακαλούσα τους σημερινούς δασκάλους να πάρουν θέση στα νέα εκπαιδευτικά συστήματα γιατί ο ταλαίπωρος λαός μας έχει εναποθέσει στα χέρια σας ψυχές, όχι συστήματα μοριακής βιολογίας. Η ευθύνη και η πρό(σ)κληση μεγάλη.

Θα χαιρόμουν ιδιαίτερα να δω τους εκπαιδευτικούς να κατεβαίνουν στον δρόμο για να διεκδικήσουν ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα και όχι μόνο έναν καλύτερο μισθό. Θα χαιρόμουν να έβλεπα εμάς τους γονείς στους δρόμους για να παραπονεθούμε ότι το παιδί μας δεν μαθαίνει γράμματα στο σχολείο.