Εντυπώσεις από την λειτουργία του ολοήμερου σχολείου

Του Δ. Μπελεκούκια

Το Υπουργείο Παιδείας στις 28/5/2010 αποφάσισε και διέταξε τον ορισμό 800 Δημοτικών Σχολείων με ενιαίο αναμορφωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Παράλληλα με δύο άλλες αποφάσεις του, όρισε συγκεκριμένες διαδικασίες για την υλοποίηση των στόχων του στα 800 σχολεία και καθόρισε το αναμορφωμένο διδακτικό ωράριο και το ωρολόγιο πρόγραμμα αυτών των σχολείων. Στα πλαίσια της ανταλλαγής απόψεων για την λειτουργία των ολοήμερων σχολείων θα καταθέσω τις δικές μου πρώτες εντυπώσεις από το πείραμα.

1. Το ωράριο, τα πενθήμερα επτάωρα, εξαντλούν σωματικά και εξοντώνουν ψυχολογικά τους μικρούς μαθητές, όλων των τάξεων του δημοτικού σχολείου. Το να καθηλώνεις όμως στα θρανία, από τις 8 το πρωί ως τις 2 το μεσημέρι, 6χρονα και 7χρονα παιδιά είναι τουλάχιστον αντιπαιδαγωγικό. Η σωματική κούραση αφαιρεί τη ζωντάνια και τη δροσιά της ηλικίας και ακυρώνει την εκπαιδευτική διαδικασία. Μετά το 5ωρο τα παιδιά ατονούν, καταβάλλονται, κουράζονται, αδιαφορούν. Η έβδομη ώρα - ιδιαίτερα σε καθημερινή βάση σε όλες τις τάξεις - αποδεικνύεται παιδαγωγικά ανώφελη και υπονομεύει και τις υπόλοιπες. Επιπλέον, οι μεγάλες αδυναμίες στην υλικοτεχνική υποδομή μετατρέπουν την επέκταση του υποχρεωτικού ωραρίου σε ανυπέρβλητη δοκιμασία για τα περισσότερα παιδιά. Με τέτοιους απαράδεκτους, φρενήρεις ρυθμούς στο τέλος θα απηυδήσουν και θα σιχαθούν το σχολείο. (Θυμήθηκα ένα παλιό φοιτητικό σύνθημα: «Παν τα νιάτα, παν τα κάλλη, μας τα φάγαν οι δασκάλοι»).
2. Στα Σχολεία ενιαίου αναμορφωμένου εκπαιδευτικού προγράμματος η τσάντα δεν μένει στο σχολείο - αντίθετα, επιστρέφει ακόμα πιο βαριά στο σπίτι. Η ανάγκη για κατ' οίκον εργασία παραμένει (αφού οι διδακτικοί στόχοι και τα βιβλία δεν αλλάζουν), μόνο που αυτή αρχίζει πολύ πιο αργά και επιτελείται από πολύ πιο κουρασμένα παιδιά. Ως γονιός  μαθήτριας Β Δημοτικού, διαμαρτύρομαι για την ανώφελη ταλαιπωρία του παιδιού μου που γυρνά στο σπίτι κατάκοπη χωρίς δυνάμεις για να προετοιμαστεί για την επόμενη ημέρα.
3. Υποβαθμίζεται, λόγω πληθώρας διδακτικών αντικειμένων, το μάθημα της γλώσσας, το σημαντικό και σπουδαιότερο γι’ αυτήν την ηλικία. «Εν αρχή ην ο λόγος» λέει το Ευαγγέλιο. Η γλώσσα είναι ζωή. Το να μαθαίνεις, εξ απαλών ονύχων, να γράφεις, να διαβάζεις και να μιλάς σωστά, σημαίνει ότι μαθαίνεις να σκέφτεσαι σωστά. («λόγος και διάνοια ταυτόν» λέει ο Πλάτων, στον «Σοφιστή»). Στην εξοπλιστική αυτή ηλικία κυρίως οφείλει το σχολείο να καλλιεργεί την γλώσσα, πράγμα που δεν γίνεται αν συνυπολογιστεί και η αβάσταχτη ελαφρότητα των σχολικών εγχειριδίων. Μια από τις σημαντικότερες συνέπειες αυτής της γλωσσικής ανεπάρκειας είναι ότι προτρέπει, οδηγεί σε πράξεις βίας, που θα μπορούσαν να αποφευχθούν με τον λόγο. Πολλά παιδιά φτάνουν στην εξαλλοσύνη και την απελπισία γιατί δεν μπορούν να εκφραστούν, δεν έχουν τις λέξεις.
4. Καταργείται η σχέση δασκάλου και μαθητή. Αυτός ο δεσμός χτίζεται καθημερινά μες στην τάξη και προϋποθέτει ήθος, ελευθερία και σοφία από τη μια, άσκηση, υπακοή, σεβασμό και αγάπη από την άλλη. Δάσκαλος και μαθητής είναι κατάκτηση που θα έπρεπε να προσέχουμε ως κόρη οφθαλμού και να μην την θυσιάζουμε σε ανόητους πειραματισμούς. Πότε να προλάβει «να δεθεί» το πρωτάκι με τη δασκάλα του, όταν μπαινοβγαίνουν λαχανιασμένοι και ασθμαίνοντες 5-6 εκπαιδευτικοί διαφόρων ειδικοτήτων; (Η κατάρτιση ωρολόγιου προγράμματος στα ολοήμερο σχολείο αυτά είναι περίπου… τετραγωνισμός του κύκλου σε συζητήσεις με την Διευθύντρια). Η εναλλαγή πολλών εκπαιδευτικών σε μία τάξη υπονομεύει την αναγκαία οικειότητα και εμπιστοσύνη μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή και δημιουργεί χαοτικές καταστάσεις και ανυπέρβλητα προβλήματα στη λειτουργία του σχολείου. Η κάλυψη των αναγκών για ειδικότητες με περιπλανόμενους και μεταφερόμενους εκπαιδευτικούς, υπονομεύει τη συνοχή της σχολικής μονάδας και διαλύει τους απαραίτητους δεσμούς συνοχής της σχολικής κοινότητητας. Οι εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά πρωτοφανή προβλήματα που αφορούν τη λειτουργία του Συλλόγου Διδασκόντων, τα κυλιόμενα και ευέλικτα ωράρια, την αναζήτηση του χρόνου για την ενημέρωση των γονέων.
5. Πληροφορική και αγγλικά από την Α΄ Δημοτικού. Αιτιολόγησε η υπουργός την πρόωρη εισαγωγή τους, για να γίνει το σχολείο ανταγωνιστικό. Η διδασκαλία των αγγλικών από την πρώτη τάξη, χωρίς διδακτικό υλικό, χωρίς σχέδιο και στόχους, πριν ακόμη τα παιδιά συνειδητοποιήσουν τα Ελληνικά και τους μηχανισμούς της γραφής, δημιουργεί προβλήματα ακόμη και στη διδασκαλία της Ελληνικής. Η ξεχωριστή διδασκαλία του μαθήματος των ηλεκτρονικών υπολογιστών δεν βοηθά στην κατάκτηση από τους μαθητές των δυνατοτήτων του εργαλείου. Κανένα εργαλείο δεν είναι αυτοσκοπός. Αν το σχολείο δεν το εντάξει σε κάποιο χρήσιμο για τη δράση τους σκοπό, τότε αυτό θα συνεχίσει να εξυπηρετεί τους μαθητές ως παιχνιδομηχανή. Η εισαγωγή της πληροφορικής από την Α΄ Δημοτικού χωρίς να υπάρχει καμιά υποδομή (πλήρης έλλειψη εργαστηρίων πληροφορικής) οδηγεί σε τραγελαφικές καταστάσεις. Η εκμάθηση της χρήσης υπολογιστών από την Α΄ Δημοτικού απομονώνει συναισθηματικά και σωματικά το παιδί σε μια ηλικία που η κοινωνικοποίηση είναι ένα κυρίαρχο μέσο ανάπτυξής του. Η εισαγωγή του μαθήματος Πληροφορικής έρχεται σε αντίθεση με τη φύση του παιδιού αυτής της ηλικίας, το αλλοτριώνει και «η αλλοτρίωση είναι για την παιδαγωγική βαρύτατο αμάρτημα και εγκληματική ενέργεια» Χρ. Φράγκος, «Ψυχοπαιδαγωγική». Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η γενικευμένη χρήση των υπολογιστών από μικρή ηλικία όχι μόνο δεν επέλυσε προβλήματα στη μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών, αλλά συνδέεται με στρεσογόνες διαταραχές εξαιτίας της πρώιμης χρήσης Η/Υ, προβλήματα όρασης, μυοσκελετικά προβλήματα κ.ά. καθώς στην παιδική ηλικία δεν έχει ολοκληρωθεί η λειτουργία των ανθρώπινων οπτικών οργάνων, δεν έχει επέλθει πλήρης σωματική ανάπτυξη. Επιπλέον οι Η/Υ απομονώνουν συναισθηματικά και σωματικά τα παιδιά από την άμεση εμπειρία, από το φυσικό και κοινωνικό κόσμο. Τι θα πει ότι μέσω της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών «θα πάρουν τα παιδιά της σημερινής γενιάς αυτό που χρειάζονται ώστε να αντιμετωπίσουν το αύριο», όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός. Ποιο είναι αυτό, το «αυτό»; Από πότε η διαδικτυακή αποχαύνωση είναι αυτό που χρειάζονται τα παιδιά; Ως πότε θα ανεχόμαστε τους μαθητευόμενους μάγους να πειραματίζονται με τα παιδιά μας, με σκοπό την κατασκευή τους, χωρίς μνήμη,  καταναλωτών τηλεοπτικών και διαδικτυακών σκουπιδιών;
6. Ανακεφαλαιώνοντας: Ένα νέο μοντέλο σχολείου αναδύεται μέσα από τη συγκρότηση και την αναμενόμενη επέκταση των 800 ολοήμερων. Ένα σχολείο που κατακερματίζει τη γνώση, εντατικοποιεί τους ρυθμούς μάθησης χωρίς κανένα σεβασμό στην παιδικότητα, διαλύει κάθε ιστό συλλογικότητας, αφαιρεί κάθε περιθώριο αυτονομίας και ελέγχου της σχολικής καθημερινότητας από τον εκπαιδευτικό. Συμβαίνει μια καταστρεπτική παρεξήγηση. Το σχολείο δεν είναι χώρος πειραμάτων και επιβολής ιδεολογημάτων, καρυκευμένων με εύηχα επίθετα. Το σχολείο δεν πρέπει να καινοτομεί, αλλά να συντηρεί - με την απλή και πρωταρχική σημασία του όρου - πρωτίστως. Να διαφυλάττει τα τιμαλφή και να τα παραδίδει στους νεότερους και όχι ό,τι γυαλίζει στον κάθε συμπλεγματικό να βαφτίζεται καινοτομία και να διοχετεύεται στο σχολείο.

Το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί το Υπουργείο Παιδείας ξέροντάς τα όλ΄ αυτά προωθεί αυτές τις αντιπαιδαγωγικές πρωτοβουλίες; Η απάντηση βρίσκεται στις αποφάσεις της Ε.Ε. που πρέπει να υλοποιήσει η κυβέρνηση χωρίς να λογαριάσει τις επιπτώσεις που θα έχουν στους μικρούς μαθητές. Η Ε.Ε δεν ενδιαφέρεται για την ολόπλευρη γνώση και μόρφωση των μαθητών αλλά να αποκτήσουν οι μαθητές τις περιβόητες 8 δεξιότητες που πρέπει να εντάσσονται στα εκπαιδευτικά συστήματα. Συγκεκριμένα πρόκειται για μια συρραφή στοιχειωδών γνώσεων και χρηστικών δεξιοτήτων. Ανάμεσα σ΄ αυτές τις 8 δεξιότητες είναι και η στοιχειώδης επικοινωνία σε ξένες γλώσσες και η ψηφιακή ικανότητα. (Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου σχετικά με τις βασικές ικανότητες της δια βίου μάθησης 2006/962/ ΕΚ). Θέλουν τους σημερινούς μαθητές μισομορφωμένους με δεξιότητες κατάλληλες για ένα φτηνό και ευέλικτο εργατικό δυναμικό που θα μπορεί ν΄ αλλάζει δουλειές ανάλογα με τις ανάγκες κεφαλαίου. Οι εργαζόμενοι, πλέον σύμφωνα με την πολιτική της ΕΕ για την «κινητικότητα» των εργαζομένων θα ζητιανεύουν δουλειά σ΄ όλη την Ευρώπη.